Η οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης άρχισε από τα Χανιά το 1645, ενώ το Ρέθυμνο έπεσε ένα χρόνο αργότερα. Ο άγιος νεομάρτυς Ματθαίος ο εκ Γερακαρίου έζησε κατά τον πρώτο αιώνα της Τουρκοκρατίας στο νησί, περίοδο βίας και τρομοκρατίας, κατά την οποία παρατηρούμε στην Κρήτη ευρύτατο κύμα εξισλαμισμών (συχνά φαινομενικών) λόγω των αφόρητων συνθηκών ζωής των χριστιανών.
Ο άγιος, αν και γιος ιερέα – του παπά Γιώργη από το Γερακάρι – έγινε μουσουλμάνος και νυμφεύθηκε την Αϊσέ, κόρη του μουσουλμάνου κασάπμπαση, δηλ. του «πρώτου των κρεοπωλών» του Ρεθύμνου. Ζούσε στο τουρκοκρατούμενο Ρέθυμνο (περιορισμένο τότε στη σημερινή Παλαιά Πόλη) και συγκεκριμένα στη συνοικία Γιαλί, η οποία συμπίπτει με τη δική μας οδό Αρκαδίου. Όμως η σύζυγός του τον έβλεπε κάθε πρωί και βράδυ να κάνει το σταυρό του. Αρχικά της είπε πως επρόκειτο για κατάλοιπο της προηγούμενης ζωής του, που του είχε γίνει συνήθεια· στην επιμονή της όμως, παραδέχτηκε ότι ήταν χριστιανός.
Εκείνη τότε τον πρόδωσε, καταδίδοντάς τον στις οθωμανικές αρχές ως εξωμότη από το Ισλάμ. Ο άγιος κλήθηκε και παρουσιάστηκε ενώπιον του καδή (ή, όπως λέμε στα ελληνικά, του ιεροδίκη), του δικαστικού λειτουργού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που εκδίκαζε τις υποθέσεις με βάση τον μουσουλμανικό θρησκευτικό νόμο (τον, κατά τους μουσουλμάνους, «ιερό νόμο»). Εκεί, παρά τη βεβαιότητα της θανατικής του καταδίκης, ομολόγησε την πίστη του και μάλιστα κατ’ επανάληψιν, δηλώνοντας: «Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω». Ο ιεροδίκης τον καταδίκασε σε αποκεφαλισμό.
Η καταδίκη του αγίου συνέβη την 1 Μαρτίου του έτους 1112 της μουσουλμανικής χρονολόγησης (έτος Εγίρας) και το έγκλημά του εθεωρείτο η εξωμοσία από το Ισλάμ, ότι δηλαδή, ενώ ήταν μουσουλμάνος, έγινε χριστιανός. Κατά τον μουσουλμανικό θρησκευτικό νόμο, η εξωμοσία από το Ισλάμ προς οποιανδήποτε θρησκεία τιμωρείται με θάνατο (βλ. σειρά άρθρων στην ενότητα «Αποστασία» στον ιστότοπο «Greek Murtadeen: Έλληνες αποστάτες από το Ισλάμ», https://greekmurtadeen.wordpress.com/).
Για τη συνέχεια δεν υπάρχει καμία καταγεγραμμένη πληροφορία. Φαίνεται όμως ότι, μετά την εκτέλεσή του, κάποιοι συγχωριανοί του Γερακαριανοί (ίσως μάλιστα συγγενείς του ή ενδεχομένως και ο ιερέας πατέρας του) πήραν το ιερό λείψανό του και το ενταφίασαν στην πλαγιά του όρους Κέντρος, νότια του χωριού, σε τοποθεσία που έμεινε γνωστή με το τοπωνύμιο στου Μαθιού το μνήμα ή στου Μαθιουλή το μνήμα και στου Μαθιουλάκη το μνήμα (Μαθιός, Μαθιουλής και Μαθιουλάκης είναι υποκοριστικά του ονόματος Ματθαίος). Μάλιστα, σε κάποια απόσταση υψηλότερα, βρίσκεται τοποθεσία με το όνομα τση Παπαδιάς το μνήμα, όπου εικάζεται από τον τοπικό πληθυσμό ότι ετάφη – υπό άγνωστες συνθήκες – η μητέρα του.
Οι ταφές αυτές έγιναν σ’ εκείνη την ορεινή περιοχή πιθανόν για τον φόβο των Οθωμανών, ίσως δε η έκταση εκείνη ανήκε στην οικογένεια του αγίου. Αν όλη η βουνοπλαγιά ήταν ήδη αρπαγμένη από «Τούρκους» (δηλ. μουσουλμάνους), ίσως τα συγκεκριμένα σημεία παραχωρήθηκαν από συγγενείς του κρυπτοχριστιανούς, που πιθανόν φύλασσαν τις δύο ταφές μυστικές για χρόνια από τους υποτιθέμενους ομοθρήσκους τους. Όλα αυτά βεβαίως δεν υπερβαίνουν το επίπεδο της εικασίας.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ηλικιωμένων Γερακαριανών, ο συγκεκριμένος τάφος υπήρχε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 (εγκαταλελειμμένος όμως από αιώνες και ανερεύνητος για ιερά λείψανα – τα οποία ίσως είχαν ανακομισθεί ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας και δεν γνωρίζουμε την τύχη τους), οπότε μια ανεπιτυχής προσπάθεια διάνοιξης αμαξιτού δρόμου στην περιοχή επέφερε την καταστροφή του. Σήμερα, δυστυχώς, μόνο σωριασμένες πέτρες και βράχια στην κατηφορική πλαγιά μας επιτρέπουν να υποθέσουμε την ακριβή θέση του.
Το Γερακάρι ή ο Γερακάρης, το χωριό του αγίου, που ανήκει στην παλαιά επαρχία και το σημερινό δήμο Αμαρίου, καταστράφηκε ολοσχερώς από τους ναζί στις 22 Αυγούστου 1944, ημέρα, κατά την οποία τελείται εκεί τιμητική επετειακή εκδήλωση.
https://euxh.gr/theologia/orthodoxia/agios-matthaios-rethymnou-kryptoxristianismos
